Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Filologiya fakültəsinin Türkologiya kafedrasında ””Qurani-Kərim”in türkcə ilk tərcümələrində arxaikləşmiş türk mənşəli dini sözlər” adlı elmi seminar keçirilib.

Məruzəçi - Türkologiya kafedrasının dosenti Afaq Məmmədova əvvəlcə qədim dövrlərdə türklərin müxtəlif dinlərə münasibətindən və İslam dinini qəbul etmələrindən bəhs edib. Məruzəçi bildirib ki, tədqiqat çərçivəsində sətirarası tərcümə üsulundan istifadə edilərək ”Qurani-Kərim”in Qaraxanlı və Xarəzm türk ədəbi dillərində ilk tərcümələri araşdırılıb. O, müqəddəs kitabın tərcümələrinin lüğət fondunda türk mənşəli sözlərin faktiki zənginliyi, sözlərin dilin leksik-semantik sistemindəki çoxşaxəliliyi, söz yaradıcılığı, yeni sözyaratma strategiyası, tərcümələrdə bir ərəb sözünün qarşılığı kimi bəzən iki müxtəlif türk mənşəli sözün yazılması haqqında məlumat verərək, həmin dövrdə türkcənin geniş imkanlara sahib olduğunu vurğulayıb.

Afaq Məmmədova həmin tərcümələrdə xeyli sayda türkcə dini terminlərin işlədildiyini, lakin zamanla bu terminlərin arxaikləşərək, ərəb və fars mənşəli sözlərlə əvəz olunduğunu diqqətə çatdırıb. O, bu terminlərin əsasən üç istiqamətdə özünü göstərdiyinə dair konkret nümunələr təqdim edib. Birinci istiqamətə görə, müxtəlif din və inanclara etiqad edən türklərin istifadə etdikləri terminlər İslam dininə uyğunlaşdırılıb. Məsələn, "yazuk" (günah), "tamu" (cəhənnəm), "uçmak" (cənnət) kimi sözlər bu kateqoriyaya daxildir. İkinci istiqamətə əsasən, qədim türk dilində ifadə etdikləri mənalardan əlavə, yeni semantikada işlənən, yəni anlam genişləməsinə məruz qalan sözlər var. Bunlara "arığ" (günahsız), "bəlgü" (ayət), "boğazla" (qurban kəsmək), "yaman" (günahkar, haram) kimi nümunələr daxildir. Üçüncü istiqamət isə morfoloji ya da sintaktik yolla yaranan yeni dini terminlərlə bağlıdır. Bu, dilin daxili imkanları nəticəsində formalaşan terminlərdir, məsələn, "bütməgən" (kafir), "inanğan" (mömün), "oquğ" (dua), "yunuğ" (dəstəmaz), "uluq yunuq" (qüsul) kimi sözlər buna misaldır.

Seminarın sonunda kafedra müdiri, professor Məhərrəm Məmmədov, dosentlər Sevda Sadıqova, Kəmalə Nəcəfova və digər iştirakçılar mövzu ilə bağlı fikir mübadiləsi aparıblar. Qeyd edilib ki, bu mövzu ilk dəfə sistemli və əhatəli şəkildə elmi araşdırmaya cəlb edilib.